آشنایی با لباس های محلی کردی - مجله عطر یاس

خصوصیات لباس های سنتی و محلی کردی

لباس کردی آنچنان زیبا و البته راحت است که راه خود را تا دنیای مردن امروزی هموار نموده و همچنان توسط مردمان کرد نشین استفاده می شود. سیاحان و تاریخ نویسانی که از این مردم دیدن نموده اند، به زیبایی، متنوع بودن و دیگر خصوصیات لباس های محلی کردی اشاره نموده اند. همچنین این لباس محلی در جشنواره های بین المللی مد لباس همیشه توانسته مقام اول را از آن خود نماید. پوشش مردان و زنان کرد همانند دیگر مناطق دنیا بسیار با هم فرق دارد. در لباس زنان تنوع پارچه ها، تزئینات و رنگ را خواهید دید اما لباس مردان بسیار ساده و عموما از یک جنس پارچه هستند. هر دست لباس مردان کرد نیز برعکس لباس زنان کرد، تنها از یک رنگ شاخص کلی استفاده می نماید.

لباس مردان و زنان کُرد از سه قسمت اصلی تن پوش، سرپوش و پای افزار تشکیل شده است. همچنین لباس مجالس و مهمانی ها با لباسی که برای روزمرگی استفاده می شود، بسیار متفاوت است. اگر به نواحی مختلف کردستان مانند اورامان ، سقز، بانه ، گروس ، سنندج ، مریوان یا اقوام کرد نشین شمال خراسان یا کرد کرمانج دقت کنید، در جزئیات لباس محلی کردی آن ها تفاوت های بسیاری پیدا خواهید نمود. حتی بستن شال کمر مردان در هر منطقه با منطقه ای دیگر متفاوت است. با این وجود پوشش کامل بدن در کلیت و در لباس های محلی کردی با یکدیگر یکسان است.

قدمت لباس کردی

قدمت لباس کردی به قدمت خود مردمان کرد برمی شود و اگر بخواهیم به تصویری مستند از قدیمی ترین لباس کردی استناد کنیم، باید به مستندات تاریخی رجوع کنیم. در حجاری های ورودی کاخ آپادانا و در میان هدیه آوردندگان به بارگاه می توانید مردان کرد و ماد را ببینید که لباس هایی همانند لباس های محلی کردی مردمان کرد بر تن دارند.

لباس مردان کردی

چوخه : نام های متفاوتی در میان مردمان کردی دارد. این لباس یا نیم تنه برای فصل زمستان استفاده می شود و و خواستگاه آن، منطقه هورامان است. چوخه، نیم تنه ای پنبه ای یا پشمی به شکل پارچه ساده یا گل دار از پشم، کرک و مو است که در ناحیه سقز، بانه و مریوان به آن کوا می گویند و در سنندج آن را چوخه می نامند. این لباس نیم تنه ، عموما همراه با رانک که همین جنس را دارد پوشیده می شود. نوع مرغوب چوخه و رانک از نوع موی بزی معروف به مرغوز یا مه ره ز فراوری می شود. نوع مرغوب این لباس را در مهمانی ها و جشن ها می پوشند.

پانتول یا رانک : در میان لباس های کردی مردانه شاید شلوار کردی بسیار تعیین و شناخته شده باشد. به شلوارهای کردی که به شکل شلواری گشاد با دم پای تنگ دوخته می شوند پانتول یا رانک می گویند. رنگ لباس های مردان کردی به صورت تک رنگ قهوه ای، سورمه ای، خاکستری و … می باشد.

در میان لباس های محلی کردی می توان چوخه و رانک را در مجموع، لباس کلی و بخش اصلی لباس مردان کردی دانست.

ملکی : نیم تنه ای همرنگ پانتول و بدون یقه است که از پایین نیم تنه تا بالا از طریق دکمه بسته می شود.

لفکه سورانی یا سورانی: پارچه ای به رنگ سفید و همانند ساعدبند یا پابند است که بسیار فراخ و بلند و با زبانه ای مثلث شکل در انتهای آستین است. لفکه و سورانی را در مهمانی ها و مجالس پایکوبی محلی کردی نیز استفاده می کنند. سورانی را در حالت عادی، روی آستین به صورت باز می بندند و در مواقع اضطراری و مخصوصا در مواقع جنگ، دو سر سورانی به هم گره زده و محکم می شود. سورانی ها باعث تسهیل بالا زدن آستین ها در مواقع شستن دست و صورت هستند.

شال: نام های مختلفی همانند پشت وین و پشت ینه به شال کمر می دهند. شال کمر از پارچه ای نخی و عموما با طرح های راه راه یا شطرنجی بافته می شود. طولی به اندازه 3 تا 10 متر دارد. شال کمر بر خلاف تصور به اشکال مربعی دوخته می شود. هنگام بستن شال مربعی به دور کمر آن را ابتدا مثلثی تا زده و سپس به شکل نواری یا هر شکل دیگری که بخواهند در می آورند. تا زدن شال مربعی به دور کمر، باعث گرم نگه داشتن بدن مردان نیز می شد.

پشت تند همان شال است. از پارچه گل دار به طول شش متر درست می شوند بدین ترتیب که پارچه را از سمت عرضش تا نموده می دوزند و بعد آن را به صورت مختلف ساده و گره چین به کمر می بندند. در میان لباس های محلی کردی و مردانی که اسلحه دارند، آن های که صاحب اسلحه کمری هستند، وسایلشان را با شال به دور کمر نگه می دارند.

دستار: به کلاه و یا همان پارچه ای که مردان کردی به دور سر خود می بندند دستار می گویند. به دستار نام های دیگری همانند کلاغه ، دشلمه ، مندلی ، رشتی ، و سروین (سربند) نیز می گویند. همانطور که قبلا گفتیم نحوه بستن دستار در میان مردان کرد نواحی مختلف متفاوت است. همچنین زنان نیز چنین پارچه و روسری را هم به دور سر خود می بندند منتها با دستار مردان متفاوت است.

فرنجی : یا فره جی که ویژه مردان ناحیه اورامانات است و از نمد ساخته و آماده می شود. اگر به لباس مردان چوپان در زمستان دقت کنید، بالاتنه یا جلیقه ای پشمی را در تن آن ها خواهید دید که در ناحیه شانه کمی به سمت بیرون برآمدگی دارد. به همین لباس کرک و پشمی، فرنجی می گویند.

ساق بند پشمی (پوزوانه): در قدیم برای جلوگیری از سرمای شدید منطقه در فصل زمستان و حرکت آسان در داخل برف و جلوگیری از رسیدن رطوبت به پاها، جلوگیری از گزش مار در فصل تابستان، جمع کردن شلوار گشاد کردی برای عبور از کوهستان ها و سنگلاخ های صعب العبور منطقه از ساق بند استفاده می کردند.

کله بال: نوعی از نمد پوششی است که چوپانان در مناطق چرای گله در صحرا استفاده می کنند.

کِلاو: کلاو در واقع همان کلمه کلاه است که در تلفظ و گویش کردی به این شیوه گفته می شود. کلاه محلی مردان کردی با دقت و ظرافت خاصی همراه با نقش و نگارهایی بر جایی مانده از فرهنگ اصیل کردی ساخته می شود. این کلاه عموما به رنگ های سیاه و سفید و در دو صورت بلند یا تخت بافته می شود. گاهی رنگ های دیگر را در بافت و تزئین این کلاه ها به کار می گیرند. کلاو به همراه پیچ استفاده می شود.

پیچ: دستمال، دستار یا در میان عامه دزمال و گاهی به رنگ سیاه و سفید است. پیچ به همراه کِلاو استفاده می شود. آن را با گذاشتن کلاه روی سر و به دور آن پیچانده می شود و در قسمت پشت سر در درون دستمال محکم می شود تا شل نشده و از سر نیفتد.

• تعریف دیگری از پیچ یا پچ: پارچه ای است سه متری و اغلب گل دار که در انتهایشان، تارهای جدا شده و ریش ریش دارند. موقع بستن به دور سر آن را به گونه ای می بندند که این ریش ریش ها در طرفین به شکل زیبایی آویزان می شود. حتی می توان آن را جزوی از تزئینات سر و لباس مردان دانست. در نواحی سقز و مرزی به آن پچ می گویند. کاربرد این پارچه بیشتر به خاطر عرقچین است.

کلاش یا گیوه: پاپوشی یا همان کفشی است که آن هم عموما به رنگ سفید دوخته می شود. در دوخت کلاش و گیوه از ظرافت خاصی استفاده می کنند. آن را با بافت های مختلفی می دوزند. این پاپوش از بدبو شدن پا جلوگیری می نماید و پا را خنک نگه می دارد. حتی امروزه طرح ها و بافت های جدیدی از گیوه را با کفی های چرمی جدید می توانید در بازار پیدا کنید. این نوع کفش حتی دنیای شده است. کفش های گیوه از رشته نخ های پنبه ای بافته می شود.

کراس: کراس همان پیراهن که البته بیشتر برای لباس های محلی کردی زنانه استاده می شود اما گویا مردان کردی نیز چنین لباسی دارند. این لباس یقه ندارد و به علاوه به انتهای آستین ها سورانی اضافه می کنند.

چوپی دستمالی است که در هنگام پایکوبی کردی آن را در دست می گیرند.

لباس زنان کردی

لباس های زنان در میان لباس های محلی کردی بیشتر از جنس حریر، تور، مخمل و ساتن بوده که با پولک دوزی، سرمه دوزی، سنگ دوزی، ملیله دوزی، منجوق دوزی و … آراسته می شوند.

جافی : شلواری گشاد همانند شلوار مردان کرد است . این شلوار را زنان کرد، به ویژه زنان روستایی ، هنگام کار می پوشند. در سایر مواقع ، زنان شلوار گشاد از جنس نخ ها و پارچه های بسیار نرم دوخته و به پا می کنند. در برخی مناطق به جافی درپه هم می گویند. این دو تنها در نواحی پاچه خود با هم متفاوت هستند. دم پای جافی ها تنگ تر از درپه هاست.

کراس: نام پیراهن زنان کردی است که دوختی ساده و بلند با دامنی گشاد دارد. معمولا آن را از پارچه های بسیار زیبا، نفیس و گران قیمت تهیه می کنند.

کلنجه : نیم تنه ای زنانه و به شکل جلیقه است که روی پیراهن بلند می پوشند و در اورامان آن را سوخمه می نامند. کلنجه را از پارچه زری بافت یا مخمل می دوزند.

شال یا پشت تند : از پارچه ای زیبا بافته می شود که روی لباس در ناحیه کمر بسته می شود. شال ها پارچه ای گاهی نواری شکل و گاهی مربعی هستند. رنگ شال ها رنگ رنگی است و زن ها آن را کمی بالاتر از پیراهن خود می بندند به طوری که انتهای دامن آن ها از مچ پای آن ها پایین تر نرود و مزاحم راه رفتنشان نشود.

گلونی: نام نوعی پارچه و روسری است که توسط نمودهای جنوبی و سورانی استفاده می شود. نوعی روسری با نقش های مخصوص است.

کلاو: یا کلاه که از زیره ای جنس مقوا داشته و بر روی آن را با پارچه و پولک می پوشانند. این کلاه به شکل استوانه ای کوتاه است که آن را با پولک هایی رنگین به صورت بسیار زیبایی تزیین می کنند. این کلاه را به وسیله یک رشته نخ طلایی رنگ که سکه های لیره یا نیم پهلوی هایی به آن می آویزند و از زیر چانه عبور می دهند، روی سر نگاه می دارند و دستمال را روی آن می بندند، رشته ای که کلاه را به آن صورت نگاه می دارد قطاره نام دارد. در دو طرف، در محل اتصالان با کلاه یک گل طلائی آویزان می کنند.

کلکه : روسری یا دستاری است که به جای کلاه مورد استفاده زنان قرار می گیرد کلکه دارای رشته بلندی از ابریشم سیاه و سفید با ملیله دوزی هایی زیبا و ظریف است. این نوع روسری جزو گران ترین روسری های ابریشمی است که شاید آن را هنوز بر سر بزرگان و زنان مهم کردی ببینید.

که وا: همان قبا کردی است با این تفاوت که پارچه آن را رنگین انتخاب می کنند و ثانیا خیلی کوتاه تر آن را می دوزند. این لباس ساده بلند را بر که روی کراس می پوشند تا روی مچ پا می آید و همانند مانتویی است که جلوی آن باز است.

ماشته: برخی از زنان کردی پارچه را همانند شنل به دور گردنشان می بندد که به پشت می افتد. به این شنل، ماشته نیز می گویند.