دانش راهبردی چگونه در ادبیات محقق می شود؟ - مجله عطر یاس

از وبسایت ویکی پدیا دیدن نمایید.

فواد مولودی در شروع درباره چرایی تصمیمش برای ترجمه این کتاب توضیح داد و گفت: من همیشه در مقام دانشجو و استاد به این مسئله می اندیشیدم. اینکه یادگیری چگونه محقق می شود و آموزش باید چگونه باشد تا دانشجو را به خود جذب کند. یکی از دلایل من برای ترجمه این کتاب نیز همین بود. زیرا می دیدم با وجود زحمت هایی که در کلاس درس می کشم، نتیجه چندانی نمی گیرم و دانشجو قدرت تجزیه و تحلیل ندارد و نمی تواند داده ها را تفسیر کند و تفکر و جهت ذهنش را نشان بدهد. این مشکل در تمام دوره هایی که زبان و ادبیات فارسی تدریس می کردم، وجود داشت. مخصوصا که با پایان ترم کار من با دانشجو تمام نمی شد و اتفاقا در آن زمان ها بود که من به دنبال جواب پرسش خود بودم. جرقه مطالعه آموزش و یادگیری نیز از همین جا در ذهن من روشن شد و این دغدغه دوستان مدرس من هم بود.

او در ادامه درباره فرایند یافتن جواب این پرسش گفت: با بررسی هایم متوجه شدم پژوهش هایی در این زمینه در ایران وجود ندارد. البته در رشته های تعلیم و تربیت یا روان شناسی درباره شیوه های نوین تدریس و آموزش تحقیقاتی وجود داشت، اما اینکه من استاد چه باید بخوانم که روش تدریسم موثرتر باشد و به یادگیری دانشجو کمکی کند، در جایی نیامده بود. در همان زمان کارگروهی در سازمان سمت با عنوان کارگروه آموزش رشته های علوم انسانی تاسیس شده بود. کار ما در آن کارگروه بررسی و ارزیابی پژوهش های غربی در حوزه آموزش علوم انسانی بود. خوشبختانه چندین منبع درباره آموزش و یادگیری ادبیات در دانشگاه یافتیم و توانستم با نگاه غربی ها در این زمینه آشنا شویم. کتاب هایی هم وجود داشت که غیراستاندارد تشخیص داده شد که شامل راهکارهای مدرسان در کار تدریس بود.

فواد مولودی درباره آشنایی اش با کتاب یادگیری ادبیات توضیح داد: مولف کتاب یادگیری ادبیات مدرس ادبیات انگلیسی در دانشگاه های آمریکا بود. وقتی این کتاب را یافتم، دو ویژگی آن توجهم را به خود جلب کرد و تصمیم گرفتم آن را ترجمه کنم. اول اینکه نویسنده کتاب متخصص ادبیات انگلیسی بود، اما نوشته اش به کار آموزش ادبیات فارسی هم می آمد. در واقع ادبیات را در معنای عام آن در نظر گرفته بود و با زیرکی هرچه تمام تر متوجه شده بود که در آموزش ادبیات زبان های دیگر مشکلاتی مشابه وجود دارد. ویژگی دیگر این بود که از لابه لای سطور این اثرمی شد فهمید که نویسنده با نظریه های یادگیری ای که برآمده از سنت روان شناسی یادگیری و تربیتی است، آشنا است؛ اما اسیر آن ها نشده است و تنها آن ها را تکرار نکرده است. بلکه این نظریه ها را به عنوان زمینه کار در ذهن داشته، به آن دقت کرده و بعدتر در مقام یک استاد و یک پژوهشگر تیزبین به این فکر کرده است که این نظریه ها چه نسبتی با ادبیات دارند و چگونه می شود با توجه به این نظریه ها به آموزش ادبیات اندیشید؟

او درباره محتوای این اثر توضیح داد:با خواندن عمیق تر این کتاب متوجه شدم نویسنده علاوه بر پژوهش برای دریافت دیدگاه های کلان آموزش ادبیات، به بیان تجربه های شخصی اش در آموزش نیز پرداخته است. مولف زیرکی و هوشیاری خاصی در این کتاب به خرج داده است. در قدم اول به این پرداخته است که ادبیات چیست و چه جایگاهی در علوم انسانی دارد. این بررسی شامل ابعاد معرفتی، هستی شناسانه و زیبایی شناسانه نیز می شود. اینکه به چه چیزی ادبیات می گوییم و چه معیاری باعث می شود ادبیات را از علومی مانند جامعه شناسی یا روان شناسی جدا کنیم. او به درستی اشاره کرده است که ادبیات ذاتا ماهیتی میان رشته ای دارد. خواندن هر بخشی از ادبیات انسان را در شبکه علوم انسانی قرار می دهد. مثلا در آموزش تاریخ ادبیات ناگریز از اشاره به تاریخ و فلسفه تاریخ هستیم و خیلی مثال های دیگر.

بعد از اشاره به این موضوع فهم یک نکته اساسی از سوی نویسنده نظر خواننده را به خود جلب می کند که می شود گفت بسیاری از مولفان به آن توجهی نکرده اند. و آن اینکه نویسنده کتاب دو دانش را از هم تفکیک می کند: یکی از آن ها دانش محتوایی است و دیگری دانش استراتژیک یا راهبردی.

مترجم کتاب یادگیری ادبی درباره این دو نوع دانش توضیح داد: درباره دانش محتوایی باید گفت که منظور از آن محتواهای رشته ادبیات است. اینکه چه شاعرانی به این زبان شعر سروده اند یا چه آثاری به این زبان تالیف شده است، ادبیات معاصر و ادبیات کهن چه تفاوتی به هم دارند و... مثال هایی برای این نوع دانش است.

مولودی با اشاره به مسائل موجود در دانشگاه های ایران در عرصه آموزش و چگونگی استفاده از این کتاب برای رفع آن توضیح داد: بسیاری از اساتید ما هم تنها به انتقال این محتواها در کلاس می پردازند و می پندارند آموزش به انتقال این محتواها محدود می شود. مولف این کتاب یک قدم از این جلوتر می رود و درباره بعد دیگر دانش، یعنی دانش راهبردی یا استراتژیک نیز صحبت می کند که منظور از آن ارتباط بین محتواهای مختلف است. اینکه ذهن من چه ساختاری داشته است و من چگونه اندیشیده ام که این ارتباط خاص را بین محتواهای مختلف برقرار کرده ام. مولف کتاب می گوید اگر ما می خواهیم حق آموزش ادا شود، باید این استراتژی ها را به دانشجو آموزش دهیم. یعنی بیشتر از عرضه محتوا، باید به عرضه شیوه ارتباط برقرار کردن بین این داده ها توجه داشت. شری لی لینکن اسم این شیوه را ادبی اندیشیدن می گذارد و می گوید استاد خوب کسی است که همان طور که می اندیشد، فرایند اندیشیدن را نیز برای دانشجو باز کند و بگوید در این لحظه چگونه می اندیشد که به این نتایج رسیده است. البته ممکن است تعدادی از دانشجویان یا استادان ناخودآگاه همین شیوه را در پیش بگیرند، اما باید توجه داشت که ممکن است تعدادی دانشجو یا استاد هم باشند که به این مسئله واقف نیستند و برای خاطر آنان هم که شده، باید این شیوه را در پیش گرفت.

از مترجم کتاب یادگیری ادبی خواستیم که با مثالی این نظریه را تبیین کند. او توضیح داد: به عنوان مثال برای آموزش درباره شاهنامه باید از آنجایی شروع کرد که زمینه کلی پیدایش این اثر مطرح شود. اینکه این کتاب در چه دوره ای از تاریخ نوشته شده است یا برآمده از چه شرایط اجتماعی ای بوده است؟ زبان فارسی در آن دوره چه نظام معنایی ای داشته است؟ نظام سامانیان چرا در عین حفظ دین زبان فارسی را گسترش بدهند؟ این کار چه تبعات و نتایجی داشت؟ و در قدم دوم به متن شاهنامه و ویژگی های آن می رسیم و نسبتش با متون پس و پیش از خودش و ...

وقتی این زمینه های کلی تبیین شود، دانشجو متوجه اهمیت تالیف اثر می شود و حتی درکی درست از متن به دست می آورد.

فواد مولودی ادامه داد: شری لی لینکن به درستی اشاره می کند که خطای استادان در بدیهی انگاشتن این زمینه ها است. به همین علت است که به آن نمی پردازد. در حالی که با وارد شدن به این زمینه ها است که ذهن دانشجو آماده دریافت اطلاعات تخصصی می شود و یادگیری نتیجه مطرح کردن همین بدیهیات است. این مسائل از یافته های اساسی کتاب یادگیری ادبی است.

فواد مولودی درباره بخش های دیگر این اثر نیز توضیح داد و گفت: شری لی لینکن در ادامه اشاره می کند که کلاس باید به چند بخش تقسیم شود. یک بخش از کلاس آموزش است. بخش دیگر آن تکالیف و وظایف دانشجو است که باید براساس همین تفکر راهبردی داده شود نه دانش محتوایی و حافظه محور. او نمونه هایی از تکالیفی که به دانشجویانش داده است و پاسخ های آن هارا در کتاب ارائه می دهد و با دلایلی به توضیح آن می پردازد.

فواد مولودی با اشاره به ویژگی های دیگر کتاب یادگیری ادبی سخنان خودش را به پایان رساند و گفت: یکی از ویژگی های بی نظیر این کتاب دوبعدی بودن آن است. یعنی هم به استاد نشان می دهد که چگونه آموزش دهد و هم به دانشجو می گوید چگونه یاد بگیرد. این کتاب می تواند بخشی ازغفلت های آموزشی ما را به ما تذکر بدهد تا بتوانیم آن ها را اصلاح کنیم.

کتاب یادگیری ادبی به قلم شری لی لینکن نوشته شده است و فواد مولودب آن را ترجمه کرده است. این کتاب از سوی نشر سمت در 236 صفحه منتشر شده است.