ارتفاع زدگی و نکاتی برای پیشگیری از آن (قسمت اول) - مجله عطر یاس

زمانی که به ارتفاعات بالا سفر می کنید، مثلا شهرها و نواحی کوهستانی، تغییرات زیادی در محیط پیرامون شما اتفاق می افتد که بر جسم و سلامتی شما می توانند تاثیرگذار باشند. این تغییرات شامل سرما، رطوبت پایین، افزایش اشعه UV از خورشید، کاهش فشار هوا و کاهش غلظت اکسیژن است. هر کدام از این موارد می توانند مسائلی را برای سلامتی ما ایجاد نمایند و مانع ادامه جهت شوند.

ارتفاع زدگی یا کوه گرفتگی، واکنش بدن ما به فشار هوای کم و کاهش اکسیژن است که معمولا در ارتفاعات بیشتر از 2400 متر اتفاق می افتد. اگر تصمیم دارید برای یک برنامه کوه نوردی برنامه ریزی کنید یا به مناطقی سفر کنید که ارتفاع زیادی از سطح دریا دارند، باید قبل از آغاز سفر در خصوص این بیماری، علائم آن و روش هایی برای پیشگیری یا درمان آن یاد بگیرید.

این نکته را از قلم نیاندازید که حتی اگر در شهرهای کوهستانی و مرتفع زندگی می کنید، باز هم در ارتفاعات بالا شاهد تغییرات زیادی خواهید بود و ممکن است مبتلا به ارتفاع زدگی شوید. به خصوص اینکه هنگام فعالیت ورزشی، اندازه اکسیژن مورد احتیاج بدن هم افزایش پیدا می نماید. این بیماری بیشتر در ارتفاعات بالای 2400 متر مشاهده می گردد، ولی ممکن است کسی در ارتفاعات پایین تر مثلا 1500 متری از سطح دریا هم دچار مشکل گردد.

علائم رایج ارتفاع زدگی که می تواند هر کسی را با هر سطح از آمادگی بدنی، درگیر کند شامل موارد زیر است:

• سردرد
• سرگیجه
• بی اشتهایی
• حالت تهوع و استفراغ
• خستگی و از دست دادن انرژی
• بی خوابی

تشخیص علائم

قبل از هر چیز باید انواع ارتفاع زدگی را بشناسید. بیماری ارتفاع، سه نوع مختلف دارد: کوه زدگی یا کوه گرفتگی (acute mountain sickness)، ادم مغزی (HACE) و ادم ریه در ارتفاعات (HAPE).

این عارضه یک بیماری رایج در بعضی از نقاط مرتفع جهان است. 25 درصد از مسافران ارتفاعات بالای 2400 متر در کلرادو، 50 درصد از مسافران هیمالیا و 85 درصد از کسانی که به نواحی اطراف کوه اورست سفر می نمایند، با این مشکل روبرو می شوند. کوه زدگی علائم متعددی دارد.

این علائم شامل سردرد از 2 تا 12 ساعت حضور در ارتفاع نو، اختلالات خواب، سرگیجه، خستگی، از دست دادن هوشیاری، افزایش ضربان قلب، تنگی نفس در هنگام حرکت و حالت تهوع و استفراغ است.

ادم مغزی در ارتفاعات بالا، پیشرفت کوه زدگی است و در ابتدا با علائم کوه زدگی خود را نشان می دهد. با شدت یافتن شرایط، علائم دیگری آشکار می شوند؛ علائمی نظیر آتاکسی (ناهماهنگی یا بی نظمی حرکات عضلات)، تلوتلو خوردن یا مورب راه رفتن، خواب آلودگی، گیجی، تغییر در گفتار، حافظه و افکار. در صورت شدت یافتن این علائم ممکن است فرد هوشیاری خود را از دست بدهد و به کما برود. بر خلاف کوه زدگی، ادم مغزی بسیار نادر است و یک تا 4 درصد افراد را درگیر می نماید.

ادم ریوی در ارتفاعات بالا، در پی پیشرفت کوه زدگی و ادم مغزی ایجاد می گردد بنابراین علائم هر دو را دارد. البته ممکن است به تنهایی هم اتفاق بیافتد که علائمی نظیر تنگی نفس، احساس فشار و درد در قفسه سینه، خس خس سینه هنگام بازدم، افزایش تنفس و ضربان قلب، ضعف و سرفه دارد.

ممکن است فرد دچار تغییرات فیزیکی از جمله سیانوز گردد. سیانوز یا رنج کبود، کبود شدن دهان یا انگشت ها است. ادم ریوی هم مانند ادم مغزی، به ندرت اتفاق می افتد و درصد مبتلایان به آن یک تا 4 درصد است.

این نکته را در نظر بگیرید که حتی اگر شما با رعایت نکاتی بخواهید از بروز بیماری ارتفاع زدگی پیشگیری کنید، باز هم ممکن است به آن دچار شوید. اگر چنین شرایطی پیش آمد، باید مراقب باشید که آن را تشدید نکنید.

اگر دچار کوه زدگی شدید، 12 ساعت صبر کنید تا علائم بهبود پیدا نمایند. اگر تا 12 ساعت علائم بهبود پیدا نکردند، ارتفاع خود را 300 متر کاهش دهید. اگر علائمتان شدیدتر هستند، در کمتر از 12 ساعت به کاهش ارتفاع اقدام کنید.

اگر امکان پایین رفتن برای شما وجود ندارد، درمان با اکسیژن در صورت در دسترس بودن، می تواند در چند ساعت علائم را بهبود ببخشد.

اگر علائم ادم مغزی یا ریوی را مشاهده کردید، سعی کنید با کمترین تقلای ممکن، ارتفاع خود را فورا کاهش دهید. تقلای بیشتر ممکن است علائم شما را تشدید کند. متناوبا علائم را برای اطلاع از بهبود آنها، ارزیابی کنید.

اگر پایین رفتن و کم کردن ارتفاع به علت شرایط جوی یا موارد دیگر، امکان پذیر نیست، از ماسک و کپسول اکسیژن بهره ببرید. بعلاوه می توانید از محفظه های پرفشار سیار بهره ببرید. اگر این امکانات را در اختیار دارید و علائم شما شدید نیستند و بدن شما به درمان ها پاسخ داد، احتیاجی به کم کردن ارتفاع نیست.

این تجهیزات سبک وزن معمولا در اختیار گروه های امداد و نجات و ایستگاه های امداد وجود دارند. اگر تلفن در اختیار دارید و امکان برقراری ارتباط برای شما وجود دارد، تیم های امداد و نجات را خبر کنید و موقعیت خود را به آنها اطلاع دهید و منتظر رسیدن آنها بمانید.

داروهای اضطراری را مصرف کنید. داروهایی وجود دارند که در شرایط اضطراری به وسیله پزشک تحویز می شوند. برای درمان کوه زدگی حاد، ممکن است پزشک داروهایی مانند استازولامید یا دگزامتازون تجویز کند. برای درمان ادم مغزی، دگزامتازون تجویز می گردد که باید قرص ها را فورا مصرف کنید.

تشخیص و درمان بیماری ارتفاع زدگی بر عهده پزشک است. اما کوهنوردان هم می توانند با رعایت چند نکته، تا حدودی از بروز علائم بیماری و مسائل ناشی از افزایش ارتفاع، پیشگیری نمایند. در قسمت بعدی مقاله، تعدادی از این نکات را مطرح می کنیم.