خطاها و تخلفات پژوهشی ناشی از چیست؟، منشور اخلاق فناوری تدوین می گردد
به گزارش مجله عطر یاس، معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با انتقاد از ارزش دهی به برخی اعداد و شاخص ها برای ارتقا و ارائه امتیاز پژوهشی به افراد، گفت: دانشگاه در حال تهیه منشور اخلاق فناوری با هدف حفاظت از ایده هاست، چراکه در حال حاضر دستورالعمل مشخصی برای محافظت از پتنت و ایده و برخورد با تخلفات این حیطه در داخل کشور وجود ندارد.
به گزارش خبرنگاران، طی دهه های اخیر شاهد پیشرفت های شگرف و سریع در حوزه دانش و فناوری پزشکی بودیم، این مساله فراخور احتیاج، به سلسله تغییر و تحولات عمیقی در عرصه پژوهش های علوم پزشکی منجر شده است و به نظر می رسد با توجه به برخی از تجارب تلخ گذشته مبنی بر سوءاستفاده از یافته های پژوهشی دانشمندان، جامعه علمی جهت انجام صحیح رسالت خود بیش از سایر جوامع به تدوین مسائل اخلاقی احتیاجمند است. اخلاق در پژوهش از دو مفهوم اخلاق و پژوهش تشکیل شده و شناخت چیستی آن در گرو تحلیل و تبیین این دو مفهوم و همچنین معین کردن نحوه تعامل آنهاست.
مهمترین مساله ای که از تعامل بین این دو مفهوم می توان استخراج کرد، ضرورت جهت گیری اخلاقی در فرایند پژوهش است و از آنجا که بسیاری از پژوهش های علوم پزشکی و نتایج آن ارتباط تنگاتنگی با جامعه بشری و سرنوشت آنها دارد، وضع مصوبات اخلاقی نه تنها در مورد پژوهشگر بلکه برای ابزار، روش ها و شرکت نمایندگان در پژوهش امری حیاتی به نظر می رسد.
آنچه لزوم پرداختن به این موضوع را بیش از پیش حیاتی می سازد، برخی شواهد تاریخی است که نمایانگر عدم رعایت اصول انسانی و اخلاقی در افراد حاضر در برخی از پژوهش هاست.
در این زمینه به مناسبت هفته پژوهش میزگردی با عنوان مروری بر اخلاق در پژوهش های علوم پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار گردید که بخش اول آن روز گذشته بر روی خروج خبرنگاران نهاده شد؛ آنچه در پی می آید بخش دوم و سرانجامی این میزگرد است که در ادامه آن دکتر افشین زرقی، معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، برگزاری میزگردی با موضوع اخلاق در هفته پژوهش را به فال نیک گرفت و با اشاره به پیشرفت و رشد پژوهش در کشور، مطرح نمود: سالانه بیش از 50 هزار مقاله در کشور فراوری می گردد که همین عدد رتبه فراوری علم کشور را در جهان به صندلی 17 ارتقا داده است.
افزایش نگرانی از خطاهای پژوهشی با افزایش آمار فراوریات علمی
وی با بیان اینکه شیب و رشد فراوریات علمی از سوی دیگر، نگرانی ها درباره رعایت اخلاق در پژوهش را افزایش می دهد، مطرح نمود: دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال گذشته بالاترین میزان فراوریات علمی را نسبت به خود داشته، البته آمار بیش از 4500 فراوری علمی هم باعث افتخار ماست و هم وظیفه و مسئولیت ما را در قبال حفاظت از داده های پژوهشی افزایش می دهد.
اکثر خطاها و تخلفات پژوهشی ناشی از نامطلعی است
زرقی با بیان اینکه به اعتقاد ما اکثر خطاها و تخلفات پژوهشی ناشی از نامطلعی از اصول نشر، اصول پژوهش، زمان و نحوه ارائه ایده و نشر مقاله است، اظهار کرد: به عبارت دیگر وقوع خطا و انحراف پژوهشی در هر مرحله ای یعنی از ابتدای ارائه ایده تا زمان نشر امکان پذیر است و بر این اساس توصیه کمیته اخلاق وزارت بهداشت برای کاهش میزان خطا به دانشگاه ها تکلیف شده است.
کارگاه های آموزشی اخلاق در پژوهش برای اعضای هیات علمی برگزار می گردد
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه در این رابطه آموزش هایی به کلیه افراد درگیر در پژوهش در همه سطوح ارائه می گردد، مطرح نمود: اعضای هیات علمی و دانشجویان در تمامی مقاطع برای انجام کار پژوهشی باید دوره های مربوط به کمیته های اخلاق را گذرانده و پروسه ارائه پژوهش را رعایت نمایند. در همین راستا در سال پیش رو با فتح الباب این میزگرد، کارگاه های آموزشی اخلاق در پژوهش برای کلیه اعضای هیات علمی دانشگاه برگزار خواهد شد.
ممنوعیت فعالیت پژوهشی افراد فاقد گواهینامه شرکت در کارگاه اخلاق
وی با بیان اینکه کدهای اخلاقی پژوهش هر ساله با تغییراتی همراه است، گفت: شرکت در این کارگاه ها برای آشنایی دانشجویان و اعضای هیات علمی با آخرین تغییرات دستورالعملی و استانداردهای اخلاق در پژوهش اجباریست و از این پس از فعالیت پژوهشی افراد فاقد گواهینامه شرکت در کارگاه های اخلاق در پژوهش ممانعت به عمل می آید.
عدم برخورد سلیقه ای با خطاها و تخلفات پژوهشی
زرقی با بیان اینکه با خطاها و تخلفات پژوهشی به صورت سلیقه ای برخورد نمی گردد، گفت: در این رابطه دستورالعمل وزارت بهداشت، استانداردی را معین نموده و ما نیز به عنوان دانشگاه دوم علوم پزشکی کشور مقداری سختگیرانه تر عمل خواهیم کرد.
وی با اشاره به انتشار آخرین راهنمای اخلاق در انتشار آثار پژوهشی توسط وزارت بهداشت، مطرح نمود: کلیه دانشگاه ها موظفند در انتشار آثار پژوهشی به اسناد بالادستی توجه نمایند.
انتشار کتاب راهنمای نشر در پژوهش با مضمون سرقت ادبی
زرقی با اشاره به اقدامات دانشگاه در این رابطه، گفت: دانشگاه برای 1400 عضو هیات علمی کتاب راهنمای نشر در پژوهش با مضمون سرقت ادبی و نگارش مناسب را تهیه و توزیع نموده است. مطالب این کتاب مبتنی بر استانداردهای بین المللی بوده و مسائل و استانداردهای بومی نیز به آن اضافه شده است.
راه اندازی 15 کمیته اخلاق در پژوهش مستقل در دانشگاه
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه 15 کمیته اخلاق در پژوهش مستقل در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی فعالیت می نمایند، مطرح نمود: اعضای این کمیته ها به وسیله اسناد بالادستی انتخاب شده و ما نیز به عنوان دانشگاه وظیفه نظارت و راهنمایی این کمیته ها را برعهده داریم. این کمیته ها توسط کمیته اخلاق مرکزی برای پیاده سازی استانداردها و دستورالعمل های مرکزی وزارت بهداشت نظارت می شوند.
ضرورت توجه به کاهش خطا و تخلف اخلاقی در فناوری
وی با تاکید بر اینکه دلواپسی و نگرانی های اخلاقی تنها به فراوریات علمی منحصر نمی گردد، گفت: مسائل نگران نماینده تری در رابطه با مباحث فناوری مثل ادعای سرقت ایده و تبدیل به محصول و حتی بهره مندی اقتصادی از آن وجود دارد که باید راه حل مناسبی برای کاهش خطاها و نگرانی ها در فناوری اندیشیده گردد.
زرقی در رابطه با مساله اخلاق در انتشار آثار پژوهشی، مطرح نمود: همواره تصمیمات مربوط به اخلاق در پژوهش یک سری موافق و یک سری مخالف دارد، به عنوان نمونه نمی توان پژوهشگر را برای تبدیل پژوهش به طرح مجبور کرد. بلکه باید ضوابطی برای ارائه مقاله و فراوریات علمی در یک قالب معین و استاندارد معین کنیم تا احتمال خطا کم گردد.
وی با بیان اینکه اجبار دانشگاه ما برای ارائه فراوریات علمی در سطح تحصیلات تکمیلی است، مطرح نمود: ما معتقدیم فردی که وارد فضای تحصیلات تکمیلی شده، پژوهش و تحقیق را انتخاب نموده و بنابراین مکلف به انجام پژوهش در سطح ملی یا بین المللی است. ما نیز باید بستر لازم برای انتشار پژوهش سالم را برای پژوهشگر فراهم نموده و به وظایف خود مبنی بر ارائه آموزش های لازم و نظارت، راهنمایی و حمایت این پروسه عمل کنیم.
انتقاد از ارزش دهی کاذب به شاخص h-index
زرقی در این رابطه به شاخص h-index (شاخص ارجاع به مقاله پژوهشگر) در فضای پژوهشی کشور اشاره نمود و گفت: متاسفانه این شاخص آن گونه که در کشور ما به ارزش تبدیل شده، در اکثر دانشگاه های برتر جهان مورد توجه قرار نگرفته؛ چراکه هدف اصلی طراح شاخص h-index به خودی خود برای افراد شاخص و برتر حوزه های پژوهشی محقق می گردد و بنابراین احتیاجی به رقابت های ناسالم و غیراخلاقی برای افزایش امتیاز شاخص h-index وجود ندارد.
وی اضافه کرد: گاهی ما خودمان اعداد و شاخص ها را به ارزش تبدیل می کنیم و پس از آن به دنبال راه کاری برای حل مسائل و جوانب ناشی از این مساله هستیم.
ضرورت بازنگری عوامل تشویقی مانند آیین نامه ارتقا
وی با تاکید بر ضرورت بازنگری عوامل تشویقی مانند آیین نامه ارتقا، اظهار کرد: برای کاهش تخلفات باید عوامل تشویقی مانند ارتقا و غیره را بازنگری کنیم. به عنوان نمونه می توان برای افراد و اساتید شاخص در حوزه آموزش، امتیاز آموزشی را برای ارتقا، افزایش و امتیاز پژوهشی را کاهش داد. همین مساله از بسیاری تخلفات و خطاهایی که به دنبال اجبار رخ می دهد، جلوگیری می نماید.
برخورد جدی با تخلفات در حیطه اخلاق پژوهشی
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به برخورد جدی با تخلفات در حیطه اخلاق پژوهشی در دانشگاه، مطرح نمود: البته معتقدیم با متخلف باید به اندازه جرمش برخورد گردد، در همین راستا ممیزی های جدی نیز اعمال می گردد، به عنوان نمونه در انتخاب دانشجو و عضو هیات علمی نمونه، کیفیت و صحت فراوریات علمی از کمیت آن با ارزش تر بوده و خطاها و بداخلاقی های پژوهشی به هیج عنوان نادیده گرفته نمی گردد.
اعمال سیاست تشویقی باعث کاهش تخلفات پژوهشی می گردد
زرقی در رابطه با اعمال سیاست تشویقی برای انجام پژوهش، گفت: مکانیسم تشویقی تنها منابع مالی نیست، بلکه می توان این سیاست را با تخصیص گرنت پژوهشی اعمال کرد ولی در هرصورت بنده معتقدم تشویق درست پژوهشگر باعث کاهش تخلفات پژوهشی می گردد. البته سیاست تشویقی یک تیغ دولبه است که باید در اجرای آن نهایت دقت اعمال گردد.
وی با بیان اینکه تنها امتیاز پژوهشی عامل ارتقا نیست، مطرح نمود: در آیین نامه جدید به مسایل کمی و کیفی هر دو توجه شده و در کنار تمامی این معیارها، اغلب ممیزی نیز اعمال می گردد، به گونه ای که گاهی افراد در ممیزی به عنوان یک معیار کیفی رد شده و ارتقا پیدا نمی نمایند. البته با تمام این مسائل آیین نامه ارتقای اعضای هیات علمی به درستی در دانشگاه ها رعایت و اجرا نمی گردد.
برنامه و مسیر دانشگاه به سمت دانشگاه های نسل سه و کارآفرین
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به برنامه و مسیر دانشگاه به سمت دانشگاه های نسل سه و کارآفرین، اظهار کرد: دانشگاه نسل سه به این معناست که پس از حل کلیه مسایل آموزشی و پژوهشی و ارتقا در این مسیر، دانشگاه و دانشگاهی باید در مسیری حرکت کند که جامعه نیز از علم دانشگاه نفع ببرد. این مساله به معنای رشد و تقویت فناوری است، البته نه اینکه کلا آموزش و پژوهش را کنار گذاشته و تنها به مساله فناوری و صنعت گری بپردازیم، بلکه باید در جهت تبدیل علم به فناوری کوشش کنیم، چراکه انجام کار فناورانه بدون طی مسیر علمی ناممکن است.
وقوع برخی خطاها در انتشار مقالات
وی در ادامه با اشاره به وقوع برخی خطاها در انتشار مقالات و آثار پژوهشی، مطرح نمود: در حیطه نویسندگی مقالات علاوه بر خطا و تخلف در ذکر بی مورد اسامی برخی افراد در مقاله به عنوان نویسنده، گاهی نیز عکس این مساله اتفاق می افتد؛ به عبارت دیگر اغلب افراد از این مساله و بداخلاقی پژوهشی شکایت دارند که علی رغم مشارکت در فراوری پژوهش، نامشان در مقاله ذکر نشده است. بنابراین باید به تمامی جنبه های این مساله توجه گردد.
دانشی که منجر به درآمد نگردد، فناوری نیست
زرقی همچنین با بیان اینکه دانشی که منجر به درآمد نگردد و اقتصادآفرین نباشد، فناوری نیست، گفت: بداخلاقی صرفا در ایده نیست، بلکه می تواند در حوزه مالی و بحث های آیین نامه ای درحوزه فناوری نیز وجود داشته باشد.
وی با تاکید بر لزوم وجود آیین نامه های شفاف در حوزه پژوهش، مطرح نمود: آیین نامه ارتباط با صنعت جزو بهترین آیین نامه هایی است که در این دوره تدوین شده و در هیات امنای دانشگاه نیز به تصویب رسیده است.
تخصیص بودجه پژوهشی به پژوهش های با کیفیت
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رابطه با نقش مصوبات کمیته اخلاق در بخش مدیریت کلان پژوهشی و تخصیص منابع، مطرح نمود: تا امروز سعی شده بودجه ها به پژوهش های با کیفیت و دارای ارزش و هدفمند تخصیص داده گردد.
افزایش دانشجوی دکترا بدون فراهم آوردن بستر مناسب آن خطای بزرگی است
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ادامه با انتقاد از وجود بیش از 150 هزار دانشجوی PhD در کشور، گفت: سیاست افزایش دانشجوی دکترا بدون فراهم آوردن بستر مناسب آن خطای بزرگیست، چراکه به دنبال آن اهداف اصلی از پذیرش دانشجوی دکترا محقق نمی گردد و زمینه برای خطاهای پژوهشی افزایش می یابد.
وی با اشاره به مشکل کمبود منابع مالی دانشگاه ها برای حمایت از دانشجویان دکترا، مطرح نمود: البته اساتید باید برای جذب منابع مالی و دریافت گرنت های پژوهشی از خارج مجموعه دانشگاه کوشش نمایند. با این وجود دانشگاه حمایت های مورد انتظار را انجام خواهد داد.
تسهیلات جدید دانشگاه برای دانشجویان PhD
وی با تاکید بر اینکه فلسفه جذب و پذیرش دانشجوی PhD، فراوری علم و انجام پژوهش است، گفت: البته باید شرایط و بستر لازم فراهم شده و همچنین تناسب استاد و امکانات به دانشجوی دکترا در دانشگاه ها رعایت گردد و به هیچ عنوان فرد یا گروهی زیر فشار و اجبار نسبت به جذب خارج از ظرفیت دانشجو اقدام نکند.
معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه در سرانجام با اشاره به اعتبار دانشجویان PhD برای دانشگاه ها، مطرح نمود: درخصوص پرداخت گرنت به دانشجویان پی اچ دی برای سرانجام نامه ها تسهیلاتی در نظر گرفته می گردد.
دستورالعمل های اخلاق در پژوهش اصلاح گردد کنترل فیدبکی چاره کاهش خطا و انحراف پژوهشی
دکتر علی استکی، مدیرگروه مهندسی و فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نیز در این میزگرد که با همکاری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی برگزار گردید، با تاکید بر ضرورت تقویت و اصلاح دستورالعمل های اخلاق در پژوهش، گفت: برخی از قوانین و دستورالعمل های کمیته های اخلاق در پژوهش با توجه به شرایط موجود قابل اجرا نبوده و احتیاجمند اصلاح و بازنگری است.
وی با بیان اینکه در مساله اخلاق در پژوهش باید نگاه پایین به بالا در ارائه پژوهش نیز مورد توجه قرار بگیرد، مطرح نمود: تا پیش از سال 90 در این دانشگاه خبری از بحث اخلاق نبود، البته اکثرا به خاطر وجدان کاری، مسائلی را رعایت می کردند؛ ولی ساختار مدون و آموزشی در این رابطه وجود نداشت و به تبع افراد نیز سلیقه ای عمل می کردند.
استکی با انتقاد از تغییر مدام مسئولین رده بالا و پایین دانشگاه طی سال های اخیر، مطرح نمود: با تغییر مسئولین، برنامه ها نیز تغییر می نماید، به گونه ای که پیش از پیاده سازی برنامه جدید دوباره مسئول قبلی تغییر نموده و تمامی برنامه ها ناتمام باقی می ماند، بنابراین بسیار خوشحالیم که دکتر زرقی به عنوان معاون تحقیقات چند سالیست که در این سمت باقی مانده و سیاست های ثابتی را دنبال می نمایند.
ضرورت تقویت و اصلاح دستورالعمل های اخلاق در پژوهش
این استاد تمام دانشگاه با اشاره به ضرورت تقویت و اصلاح دستورالعمل های اخلاق در پژوهش، مطرح نمود: نقص در این آیین نامه ها توسط اساتید و دانشجویان به عنوان مجریان قوانین و آیین نامه های بالادستی کاملا احساس می گردد، البته طی چند سال اخیر کارهای خوبی در این حوزه اجرا شده که تدوین قوانین اولیه و پایه اخلاق در پژوهش یکی از آنهاست.
بازخورد اجرای قوانین در سطوح اجرایی گرفته گردد
وی با اشاره به نحوه اجرای این دستورالعمل ها و قوانین در دانشگاه ها، تاکید نمود: بازخورد این قوانین و دستورالعمل ها در سطوح اجرایی و انتهای مسیر پژوهش یعنی اساتید و دانشجویان باید توسط وزارت بهداشت و مسئولان ذیربط جمع آوری و پس از آنالیز و نظارت اصلاح شده و موارد دیده نشده به آن اضافه گردد.
استکی با بیان اینکه این قوانین در صورتی کارساز است که مبتنی بر فطرت و قوانین پایه باشد، ادامه داد: در هرسیستم باید یک سری قوانین پایه و اصول بنیادی مورد اتفاق نظر کلیه افراد وجود داشته باشد که همان اصول فطری و مورد پذیرش همگان است، در غیر اینصورت برای اجرا با مسائلی روبرو می گردد.
این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به کتاب راهنمای نشر در پژوهش که از سوی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی منتشر شده، گفت: بخش هایی از این کتاب با توجه به شرایط موجود مبتنی بر اصول فطری نبوده و پذیرش عام ندارد، بنابراین برای اجرای صحیح باید در مواردی بازنگری شده و در موارد دیده نشده مثل اخلاق در فناوری های نوین تکمیل گردد.
آیین نامه های اخلاق در فناوری گنگ و مبهم است
وی با اشاره به حساسیت موضوع اخلاق در پژوهش در حوزه فناوری و نواقص موجود در دستورالعمل ها و کدهای اخلاقی موجود، اظهار کرد: اقتضای رشته هایی مانند مهندسی پزشکی، فیزیک پزشکی یا نانوفناوری پزشکی، پژوهش در حوزه فناوری است که متاسفانه مسائل و کدهای اخلاقی این حوزه گنگ و مبهم بوده و در مواردی دارای نقص است.
وی با اشاره به برخی از ابهامات حوزه اخلاق در فناوری، گفت: به عنوان نمونه، در آیین نامه به صورت شفاف معین نشده که صاحب ایده چه کسی است؟ مثلا اگر کسی تنها عنوان کند که ساخت فلان دستگاه یا فناوری خوب است، آیا دیگر کسی حق کار و پژوهش روی آن موضوع را نداشته و تنها با طرح یک عنوان راه را بر دیگران بسته؟
استکی همچنین با تاکید بر اهمیت توجه به قوانین و مسایل اخلاقی در حوزه فناوری، مطرح نمود: از جمله مسایلی که در آینده نزدیک به آن برخورد خواهیم کرد، چگونگی استفاده ایمن و تخصصی تجهیزات پزشکی و به کارگیری هوش مصنوعی در نرم افزارهاست که باید هرچه سریعتر برای جلوگیری از بداخلاقی ها و خطاها و انحرافات اخلاقی این حوزه ها برنامه ریزی کنیم.
برخی قوانین کمیته اخلاق در پژوهش اجرایی نیست
وی در ادامه با بیان اینکه برخی از قوانین و دستورالعمل های کمیته اخلاق در پژوهش قابل اجرا نیستند، گفت: تمامی این دلایل و محدودیت ها برای مسئولین آشناست. به عنوان نمونه وقتی نسبت استاد به دانشجو در یک گروه آموزشی به هیچ عنوان متناسب نیست، همین مساله باعث کاهش کارایی اساتید و در نتیجه ایجاد مشکل و خطا در امر پژوهش و فراوری مقاله و غیره می گردد. در مقابل نیز دانشجو اغلب انگیزه اصلی خود را از دست داده و تنها به دنبال اخذ برگه تایید مقاله و فارغ التحصیلی است.
استکی رعایت تمامی اصول اخلاقی پژوهش در شرایط فعلی جامعه را کار سختی دانست و گفت: برای تدوین قوانین باید ابتدا بستر اجرای آن فراهم گردد، در غیراین صورت هرکسی به خود اجازه زیر پا گذاشتن قانون را می دهد.
آنالیز گردد چه مسائلی کار دانشگاه های ما را به اینجا کشانده؟
این عضو هیات علمی دانشگاه با بیان اینکه مباحث کلی پژوهش و اصول و استانداردهای اخلاق در پژوهش برای تمامی مسئولین و مجریان واضح و روشن است، ادامه داد: مشکل اصلی در علل و چرایی افزایش آمار مقالات ری ترکت شده ماست. در شرایط امروز برخی از پژوهشگران به قصد کسب مال مقاله و آثار پژوهشی فراوری می نمایند، باید آنالیز گردد که چه مسائلی کار دانشگاه های ما را به اینجا کشانده است؟
عدم تناسب استاد به دانشجو و نامطلعی از علل افزایش خطا در فراوری مقالات
وی با بیان اینکه عدم مطلعی و نبود آموزش های کافی درباره اصول اولیه پژوهش و همچنین دستورالعمل های اخلاق در پژوهش یکی از دلایل افزایش خطا و انحراف در فراوری و انتشار مقالات است، ادامه داد: آموزش و مطلع سازی افراد در این حیطه باید از سطوح پایین شروع گردد، در غیر این صورت هدف و غرض مسئولین بالادستی محقق نمی گردد.
اجبار دانشجو برای ارائه مقاله او را به سمت ارائه مقاله جعلی سوق می دهد
استکی مساله بعدی را قابل اجرا نبودن برخی قوانین تدوین شده برشمرد و گفت: به عنوان نمونه قوانین و دستورالعمل های مناسبی در سطوح بالا تدوین شد، ولی وجود دید کمَی ارائه مقالات در دانشگاه ها و جامعه باعث شده به دانشجوی تحصیلات تکمیلی برای ارائه مقاله در یک مدت زمان کوتاه فشار بیاوریم که نتیجه این فشار و اجبار نیز در خطاها و سوء رفتارهای پژوهشی خود را نشان می دهد.
وی ادامه داد: زمانی که افراد تحت فشار باشند، اخلاقیات را زیر پا می گذارند، دانشجویی که منبع مالی مناسب و تجهیزات پژوهشی و آزمایشگاهی لازم را در اختیار ندارد و از طرفی ناچار است ظرف مدت محدودی فارغ التحصیل گردد، ناچارا به سمت ارائه مقاله جعلی سوق داده می گردد. بنابراین باید ابتدا بستر و امکانات لازم برای دانشجو فراهم گردد.
کنترل فیدبکی بهترین راه حل برای کاهش خطا و انحراف پژوهشی
مدیرگروه مهندسی و فیزیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در این رابطه به سیستم کنترل فیدبکی در کشورهای پیشرفته اشاره نمود و گفت: کنترل فیدبکی بهترین راه حل برای جلوگیری از خطا و انحرافات پژوهشی است، در این سیستم، استاد بر دانشجو و دانشجو بر استاد نظارت داشته و در نهایت بسیاری از مسائل و بداخلاقی ها کم می گردد.
وی تنها تکیه بر سیستم نظارت مستقیم و از بالا به پایین را ناکارآمد دانست و گفت: سیستم تنبیه و تشویق نیز خیلی در این موارد پاسخگو نیست. مهمترین مساله فرهنگ سازی و آموزش از پایین به بالاست. مطمئنا در یک سیستم کنترل فیدبکی یک استاد، شخصیت و اعتبار خود را برای مبلغی پول زیر پا نمی گذارد.
در زمان تدوین و تصویب قوانین، قابلیت اجرای آن را بسنجیم
استکی تاکید نمود: برای کاهش تخلفات و خطاها باید در زمان تدوین و تصویب قوانین قابلیت اجرای آن را بسنجیم. به عنوان نمونه زمانی که برای دانشجو ارائه 2 مقاله آی.اس.آی در بهترین مجلات را بدون در اختیار قرار دادن ابزار و بودجه لازم تکلیف می کنیم، باید بدانیم یا مدت زمان تحصیل او افزایش پیدا می نماید یا در غیر این صورت مجبور به انجام خطا و تخلف می گردد.
برخی عوامل زمینه ساز بروز خطا و انحرافات پژوهشی
مدیرگروه مهندسی و فیزیک پزشکی دانشکده پزشکی شهید بهشتی در ادامه با انتقاد از عملکرد برخی گروه های آموزشی، مطرح نمود: مساله عدم تناسب تعداد دانشجوی دکترا به استاد و نبود امکانات و تجهیزات منجر به بروز برخی نقایص در کار و عملکرد گروه های آموزشی شده، به عنوان نمونه زمان و دقت لازم برای تصویب سرانجام نامه و پروپوزال صرف نمی گردد و همین مساله می تواند زمینه ساز بروز برخی خطاها و انحرافات پژوهشی باشد.
انتقاد از اعمال فشار به گروه های آموزشی برای جذب خارج از ظرفیت دانشجوی دکترا
وی با انتقاد از تحمیل فشار به گروه های آموزشی برای جذب دانشجوی تحصیلات تکمیلی خارج از ظرفیت، مطرح نمود: با وجود تمام این مسایل و مسائل، مجریان یعنی مدیران گروه و اعضای هیات علمی خواستار اداره وضعیت موجود به بهترین نحو ممکن هستند. ولی به عنوان نمونه چگونه می توان 21 دانشجوی دکترای تحمیلی را در یک گروه با دو عضو هیات علمی سرپرستی کرد. از طرفی قوانین سخت استخدامی نیز اجازه جذب هیات علمی متناسب را به دانشگاهها نمی دهد.
بالاترین نرخ بیکاری کشور برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی
وی با ابراز تاسف نسبت به بالاترین نرخ بیکاری کشور برای دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی، مطرح نمود: متاسفانه محدودیت ها و برخی فشارهای از سطوح بالا به پایین از مهمترین عوامل و دلایل بروز خطاهای پژوهشی در دانشگاه هاست که باید نسبت به اصلاح آنها اقدام گردد.
انتقاد از ارزش دهی افراطی به برخی شاخص ها
استکی، وجود نگاه کمَی به فراوری مقالات در کشور را مشکل بعدی مطرح نمود و گفت: من بیش از 25 سال در این دانشگاه مشغول به کار هستم، یک زمان تمام فشارها برای ارائه کمَی مقاله تحمیل می شد، زمان دیگر مساله h-index مطرح شد، به قول یکی از همکاران همه دچار H poisoning شدند، یک زمان بر فراوری فناوری متمرکز شدند، تمامی این فشارهای دوره ای باعث بی انگیزگی اساتید و سوق دادن افراد به سمت خطا و انحراف پژوهشی می گردد که باید برای اصلاح این روند چاره درستی اندیشیده گردد.
وی با اشاره به مفهوم فراوری علم، مطرح نمود: واقعیت این است که مفاهیم پیچیده شاخص های متعدد می طلبد و روابط این شاخص ها با مفاهیم مربوطه غیرخطی است، به عبارت دیگر این گونه نیست که فردی با ارائه مقالات دوبرابر، استاد دو برابر بهتری بوده و بنابراین شایسته ارتقای سریعتری باشد.
مشکل اصلی عدم چاره اندیشی در موعد مناسب است
استکی در سرانجام مشکل اصلی را عدم چاره اندیشی برای مسائل در زمان و موعد مناسب دانست و گفت: به عنوان نمونه مسائلی که باید برای 10 سال آینده پیش بینی گردد، همان 10 سال دیگر می بینیم و متاسفانه از همین امروز به دنبال راه حل آن نیستیم. نمونه آن افزایش آمار تخلفات پژوهشی کشور و انتشار آن در سطح بین المللی است که باید پیش ازاین به فکر وقوع آن بودیم، نه اینکه امروز با انتشار آمار تقلب و تخلف دانشمندان ایرانی بخواهیم عکس العمل نشان دهیم. این یک مساله جدی است که آبروی علمی ما را در سطح جهان به خطر انداخته و باید هرچه سریعتر برای توقف این روند چاره اندیشی کنیم.
منبع: خبرگزاری ایسنا